De Voelbare Verhalentour
Datum
September 2024 – Februari 2025
Type
Schoolproject in teamverband
Opdrachtgever
Het Dordrechts museum
Mijn rol
User Research, User Experience Design, Interaction Design & Prototype testing
Klantvraag
“De publieksbegeleiding in de vaste collectie-opstelling van het Dordrechts Museum is op dit moment niet toereikend (genoeg) voor de diverse doelgroepen. Ook zijn de behoeften van deze doelgroepen nog niet goed in kaart gebracht. Graag sluiten we de behoeften en publieksbegeleiding zo goed mogelijk op elkaar aan.” (we mochten zelf een doelgroep bepalen)
Ontwerpvraag
“Hoe kunnen we blinde museumliefhebbers het Dordrechts Museum betekenisvol laten ervaren, waarbij hun inlevingsvermogen wordt gestimuleerd zonder de omgeving te verstoren, zodat ze zelfstandig en comfortabel van kunst en cultuur kunnen genieten?”
Deskresearch fase
Aan het begin van het project hebben we ons ingelezen over het Dordrechts museum, en de problemen die ze daar ondervinden wat betreft toegankelijkheid. Vanuit daar hebben we een doelgroep gekozen om ons op te gaan focussen.
Wij kozen voor mensen met een visuele beperking, en zijn hier vervolgens dan ook uitgebreid onderzoek naar gaan doen. Dit deden we eerst met deskresearch, we wilden namelijk begrijpen wat toegankelijkheid betekent voor mensen met een visuele beperking in een museumcontext. Zo kregen we beter zicht op bestaande voorzieningen, barrières en behoeften.
We lazen over voelbare replica’s, braillebordjes, audioguides en speciale rondleidingen. Veel musea doen al iets op het gebied van toegankelijkheid, maar het aanbod blijkt vaak beperkt, duur of niet goed geïntegreerd in de totale beleving. Wat vooral opviel, was dat veel voorzieningen puur praktisch zijn (informatief of functioneel) terwijl het echte ‘beleven’ van kunst vaak buiten beeld blijft.
Daarnaast ontdekten we dat mensen met een visuele beperking allemaal andere behoeftes hebben. Sommigen zijn volledig blind, anderen zien nog contrast of licht. De één wil zelfstandig door een ruimte bewegen, de ander vindt het prettig om begeleid te worden. Die verschillen vroegen om een flexibel en inclusief ontwerp, waarin meerdere manieren van ervaren mogelijk zijn.
Define & ideate fase
We gingen vervolgens op bezoek in het Dordrechts museum, om de ruimte, sfeer en huidige voorzieningen beter te verkennen. Ook hebben we een interview gehouden met een maatschappelijk blinde vrouw, Debby, die als hobby een blog (’tikje anders’) bijhoudt over haar ervaringen als iemand met een visuele beperking in musea door heel Nederland. Wat ze vooral benadrukte, was dat veel initiatieven goed bedoeld zijn, maar vaak te veel focussen op informatie in plaats van op beleving. Een kunstwerk moet je kunnen voelen, letterlijk én figuurlijk. Voor haar draait een museumbezoek dan ook om verhalen, sfeer, zelfstandigheid en het prikkelen van andere zintuigen.
Tijdens de design sprint werkten we met creatieve technieken zoals lightning demos, crazy-8’s, solution sketches en storyboards. We experimenteerden met geur, temperatuur, voelbare materialen en storytelling. Het beste van die ideeën brachten we samen in één concept:
De Voelbare Verhalentour — een zintuiglijke route langs de tentoonstelling in het Dordrechts Museum, waarbij bezoekers schilderijen kunnen voelen, via geurstokjes de sfeer van het schilderij kunnen ruiken en via een audioguide kunnen luisteren naar de persoonlijke verhalen van de ‘karakters’ uit de schilderijen.
Een belangrijk uitgangspunt dat uit ons onderzoek terugkwam, was zelfstandigheid. Veel blinde en slechtziende bezoekers willen niet afhankelijk zijn van een begeleider. Daarom moest de tour intuïtief en zelfstandig te beleven zijn — iets wat we in elke ontwerpbeslissing meenamen.
Create fase
Bij het uitwerken van ons concept kozen we twee schilderijen uit de vaste collectie van het Dordrechts Museum. Eén daarvan was het werk Kinderen op het strand — een schilderij dat meteen een gevoel van lichtheid en nostalgie opriep. Hier lieten we het karakter ‘Kapitein Willem Jansz’ tot leven komen: een oude zeeman die terugdenkt aan zijn jeugd aan zee. In een warme, verhalende audiomonoloog vertelt hij over het spelen op het strand, de geur van zout zeewater, het briesje dat door zijn haren waaide en zijn avonturen als jonge jongen. De voice-over schreven en spraken we zelf in, met veel aandacht voor toon, ritme en sfeer.
Bij dit schilderij kozen we zintuiglijke elementen die aansloten op de sfeer van het verhaal. We werkten met een fris/zoute parfum, die deed denken aan de zee, die we met een ventilator zachtjes in het gezicht van de gebruiker bliezen (zo konden we ook het briesje nabootsen). Ook hadden we nat, plakkerig zand geïmiteerd, waarmee de gebruiker het strand letterlijk kon voelen. We testten verschillende materialen en geuren om het juiste gevoel op te roepen zonder visuele ondersteuning.
Ook hielden we rekening met de fysieke opzet van de tour: hoe laat je mensen zelfstandig iets beleven zonder zicht? We ontwierpen eenvoudige voetpaneeltjes, geurstations en maakten het gebruik van de audiotour intuïtief en stapsgewijs. Ook voegden we drie knoppen aan de zijkant van de koptelefoon toe, die door middel van sensoren navigeerden naar de dichtstbijzijnde uitgang, lift of wc. Dit deden we om een groter gevoel van zelfstandigheid te creëren.
Wat belangrijk bleef in deze fase was de samenhang. Elk onderdeel — geur, materiaal, stem, tempo — moest op elkaar aansluiten, zodat de beleving logisch en natuurlijk aanvoelde. Niet als uitleg of praktische informatie, maar als een échte ervaring.
Fieldresearch fase
We begonnen met testen bij Joan, een slechtziende ervaringsdeskundige. Ze vond het verhaal aansprekend, maar gaf aan dat het tempo te hoog lag en dat ze meer begeleiding nodig had bij het voelen; waar en wat ze op welk moment moest voelen.
Inzichten:
- Rust en structuur zijn essentieel om het een duidelijk verhaal te maken.
- Zonder zicht is duidelijke oriëntatie bij het voelen erg belangrijk.
Op basis hiervan pasten we het tempo van de voice-overs aan en voegden richting aan bij het voelobject.
Een week later testten we in de bibliotheek met vier blinde en slechtziende deelnemers. We deden een A/B-test met en zonder geur. De geur werd als fijn ervaren, maar was niet essentieel. Elke deelnemer beleefde de tour op een andere manier: de een vond tast het belangrijkst en de ander juist weer het verhaal.
Inzichten:
- Door meerdere zintuigen te prikken sluiten we aan bij verschillende voorkeuren.
- De verhalen zorgen voor betrokkenheid: “Je wordt meegenomen in iemands wereld”.
Op basis van feedback van de opdrachtgever over de haalbaarheid, schrapten we de geurstokjes, maar zorgden dat de ervaring ook zonder compleet aanvoelde.
Vervolgens testten we opnieuw met Joan, dit keer met een nieuw schilderij, verbeterde audioguide en zonder geur. Ze ervaarde de tour als veel vloeiender en zei: “Ik voelde helemaal mee met Sijtje (de eend op het schilderij).” Haar enige feedback: een schilderijframe zou de beleving versterken.
Inzichten:
- Kleine aanpassingen in tempo en volgorde maken een groot verschil.
- Wanneer vorm en inhoud op elkaar aansluiten, wordt de verbeelding versterkt.
Op basis van deze feedback ontwierpen een schilderijframe rond het voelobject en scherpten de verhaallijn aan.
In de laatste fase testten we ons eindprototype met Bas, een slechtziende ervaringsdeskundige die vooral let op contrast en structuur. Hij vond de voice-over prettig, maar wist niet goed wanneer hij moest beginnen met voelen.
Op basis van deze feedback voegden we een duidelijk startmoment toe aan de audioguide.
Naast onze eigen testmomenten bezochten we ook het Van Abbemuseum in Eindhoven en het MuZIEum in Nijmegen om inspiratie op te doen. Ook ervaarden we zelf in het MuZIEum hoe het is om blind of slechtziend te zijn.
Eindresultaat & reflectie
Kunst toegankelijk maken betekent niet versimpelen — het betekent een andere manier van beleven mogelijk maken. ‘De Voelbare Verhalentour’ is een zelfstandig te beleven museumervaring voor mensen met een visuele beperking. Geen route die alleen ‘informatie toegankelijk maakt’, maar een beleving die kunst voelbaar maakt — letterlijk én figuurlijk.
Bezoekers volgen de tour via audiomonologen van karakters uit de schilderijen. Terwijl ze aandachtig luisteren, kunnen ze de voelbare schilderijen aanraken en zich verbeelden wat ze niet kunnen zien. Elk schilderij krijgt zo een eigen sfeer, opgebouwd uit tast en verhaal. De ervaring is rustig, intuïtief en geeft de gebruiker de vrijheid om deze op eigen tempo te doorlopen — zonder afhankelijk te zijn van begeleiding. Precies wat onze doelgroep aangaf belangrijk te vinden. En de opdrachtgever gaf ook aan onder de indruk te zijn.
Wat dit project voor mij bijzonder maakte, is dat we echt iets hebben ontworpen vóór én mét de doelgroep. Elke beslissing was gebaseerd op ervaringen, verhalen en behoeften van ervaringsdeskundigen. Daarnaast heb ik ervaren hoe waardevol het is om veelvuldig te testen. Ieder testmoment bracht ons namelijk dichterbij een beter ontwerp. En dat een goed ontwerp niet perfect hoeft te beginnen — zolang je durft te luisteren, bijsturen en opnieuw proberen.
